Column: Misleidende Arubaanse kikkers!

Binnen de biologie worden alle planten- en diersoorten die door toedoen van de mens in een bepaald gebied zijn geïntroduceerd ‘exoten’ genoemd. Dieren en planten die zich in de loop van de tijd op eigen kracht over de aarde hebben verspreid, worden met ‘inheemse soorten’ aangeduid. Als je deze definitie trouw volgt, ontstaan er wel problemen. Soms is het namelijk moeilijk te achterhalen of we met inheemse of exotische plant- en diersoorten te maken hebben. Dit duivelse dilemma doet zich ook voor op de ABC-eilanden.

Deze kikker rust even uit op een blad.

Dinosauriërs

Ongeveer zestig miljoen jaar geleden werden in de huidige Caribische Zee drie grote landmassa’s boven de wateroppervlakte uitgetild: Aruba, Bonaire en Curaçao werden geboren. Het is wel aardig om je te realiseren dat toen de ABC-eilanden het levenslicht zagen, de dinosauriërs de aarde al lang weer hadden verlaten. In den beginne was er uiteraard geen enkele vorm van leven op de Aruba, Bonaire en Curaçao, maar in de loop van de miljoenen jaren, zou dat sterk veranderen. Vogels, vleermuizen en insecten kwamen overvliegen vanaf het vasteland. Reptielen waren via drijvende stukken hout komen aandobberen of hadden zich al zwemmend aan de overtocht gewaagd. Planten- en boomzaden werden via de wind naar de eilanden geblazen en schoten daar vervolgens wortel.

Indianen

Ook door de verschillende ijstijden die de aarde teisterden, werden er natuurlijke bruggen geslagen, waardoor planten- en diersoorten kansen en mogelijkheden kregen om zich vanaf het vasteland van het continent Amerika naar de Caribische eilanden te verspreiden. Maar de grootste verandering voor de soortvariatie trad drieënhalfduizend jaar geleden op. Vanaf dat moment werden Aruba, Bonaire en Curaçao gekoloniseerd door indianen. Indianen die met behulp van uitgeholde boomstammen vanaf het vasteland van Zuid- en Midden-Amerika de oceaan overstaken. Voor die tijd hadden de drie eilanden nog nooit kennisgemaakt met representanten van de mens. Alles wat op de eilanden groeide en bloeide was inheems. Maar de indianen maakten een einde aan deze situatie. Zij introduceerden nieuwe planten- en diersoorten op de Benedenwindse Eilanden.

Dori

Bij de discussie omtrent exotische en inheemse diersoorten is het wel interessant om naar de mondiale verspreiding van kikkers te kijken. Op de meeste eilanden bijvoorbeeld komen helemaal geen kikkers voor. Kikkers zijn extreem gevoelig voor zout water; ze drogen direct uit als ze in contact komen met zout water. Kikkers hebben zich dan ook nooit op eigen kracht, bijvoorbeeld via drijvende boomstammen, naar eilanden kunnen verspreiden. Ze komen derhalve dan ook zeer zelden voor op eilanden die nooit met het vaste land verbonden zijn geweest. Daar zijn ze dan ook altijd door de mensen geïntroduceerd. Op Aruba, Bonaire en Curaçao leven wel verschillende kikkersoorten. De roodbilkikker, die op de Benedenwindse Eilanden ‘dori’ of Arubaanse kikker wordt genoemd, is op Aruba zelfs inheems, maar wordt op Bonaire en Curaçao daarentegen als een exoot beschouwd. Hoe kan dat? Op Aruba is de dori ooit door de bovengenoemde indianen geïntroduceerd. De amfibie leeft dus al duizenden jaren op het eiland. Vanuit Aruba is de kikkersoort in 1910 op Curaçao terechtgekomen en vanuit dit eiland in 1928 op Bonaire geïntroduceerd. Als we de eerder geformuleerde definitie van inheems volgen, dan is de dori dus een exoot. Hij is immers door de indianen op het eiland gebracht.

Glad ijs

Echter op het strandeiland wordt zo niet naar het kikkertje gekeken. Zij beschouwen de dori als een inheemse diersoort. Op de twee andere eilanden is het kikkertje ook door mensen geïntroduceerd, maar kwaakt het glibberige diertje ‘pas’ honderd jaar. Hier wordt de dori als een exoot beschouwd. Klaarblijkelijk is het dus ook belangrijk om, naast het feit dat de mens de diersoort op het eiland heeft geïntroduceerd, te kijken hoe lang een diersoort al op een bepaalde plek bivakkeert om te bepalen of we te maken hebben met een exotische dan wel inheemse diersoort. Alleen begeef je je dan wel op glad ijs. Want ja, wanneer is een diersoort dan inheems? Na honderd jaar? Na duizend jaar? Met andere woorden; wanneer verandert de status van exoot naar inheems. Biologen zijn daar nog niet uit. Laat onverlet dat Arubanen apetrots zijn op hun dori. Zijn beeltenis prijkt dan ook onder andere op de Arubaanse florin, de munteenheid die op Aruba van kracht is. Niet op de hoogste coupure van vijfhonderd florin, maar wel op het briefje van honderd florin staat het amfibietje keurig afgebeeld.

Fop-ogen

De dori is een lichtbruin gekleurd grondkikkertje dat veel op een padje lijkt. Achterop de rug heeft het diertje zwarte, blauwe of rode vlekken. Doordat deze ronde vlekken op grote ogen lijken, wordt de dori ook wel de vierogige pad genoemd. Als een dori zich opblaast, lijken deze fop-ogen nog groter. Predatoren worden hierdoor op het verkeerde been gezet en denken dat ze te maken hebben met een grote tegenstander. Een tegenstander die ze dan maar beter kunnen laten lopen (springen). De fop-ogen zijn niet het enige verweer van de dori tegen mogelijke vijanden. Bij de fop-ogen zitten klieren die gifstoffen aanmaken. Naast de natuurlijke vijanden van de dori, kunnen ook honden en katten die zich vergrijpen aan de kleine kikker het doorgaans niet meer navertellen. De volwassen dori’s zitten tijdens de droge periode ingegraven in de zanderige grond totdat in de regentijd grote plassen water ontstaan. Op deze regenpoeltjes en andere waterpartijen heeft het kikkertje geduldig gewacht. Vanaf dat moment schieten ze als paddestoelen uit de grond en begint voor de dori’s de maanden durende paringstijd. De missie van de kikkermannetjes gedurende deze periode is dan om een kikkervrouwtje aan de haak te slaan.

Wat een prachtige kikker is dit.

Kwaak-kakofonie

Tijdens de paringstijd wordt het voor de Arubanen weer duidelijk dat er ook kikkers op het eiland leven. Mannetjes kikkers hebben namelijk een kwaakblaas waarmee ze een lokroep naar kikkervrouwtjes kunnen uitzenden. Deze lokroep is behalve voor de kikkerdames ook voor mensen duidelijk hoorbaar. Sommige kikkersoorten, zoals de in de Verenigde Staten levende eikpad, kunnen zo hard kwaken dat de trommelvliezen van mensen er bijna vanuit hun sponningen klappen. Dit geluid lijkt op het gepiep van een jong vogeltje alleen dan gruwelijk hard en wordt zelfs als zeer pijnlijk ervaren. Dori’s kunnen er ook wat van, maar het blijft voor het menselijke gehoorzintuig dragelijk. Je zou er zelfs van kunnen genieten; een orkestbak vol met kwakende kikkers. Om te kunnen kwaken, blazen dori’s hun kwaakblaas op die bijna zo groot is als hun hele lichaam. Op dat moment worden ook de fop-ogen op hun achterlijf vergroot en daardoor goed zichtbaar. Kikkers kwaken in koren. Alleen de mannetjes kunnen kwaken, vrouwtjes doen dat niet. Ze lokken hierdoor de veel grotere vrouwtjes en springen erop en laten ook niet meer los. Hebben is hebben, ook in het kikkerrijk.

Schuimnest

Nadat kikkers van (kikker)bil zijn gegaan gaat het vervolgens heel snel in kikkerland. Dori’s produceren namelijk geen kikkerdril, maar bouwen een zogenaamd schuimnest. De kikkers gebruiken hun poten als een soort keukengarde om het schuim op te kloppen dat nodig is om het nest te vormen. Het schuimnest helpt om de eitjes te beschermen en zorgt ervoor dat de eitjes aan de oppervlakte blijven drijven voordat ze uitkomen. Schuimnesten worden beschouwd als een evolutionaire tussenstap van het leggen van eitjes in het water naar het leggen van eitjes op het land. De ontwikkeling van de dori’s gaat vervolgens razendsnel. Binnen vierentwintig uur veranderen de eitjes in kikkervisjes. Dat is uitzonderlijk snel voor de embryonale ontwikkeling van een gewerveld dier. Waarschijnlijk een record binnen de amfibieën gemeenschap. En binnen acht dagen veranderen deze kikkervisjes in kleine kikkertjes. Die snelheid is natuurlijk nodig omdat zo’n plas water snel kan verdampen. Soms gaat hun ontwikkeling toch niet snel genoeg en komen ze bij honderden om door verdroging. Deze levenscyclus voltrekt zich al duizenden jaren op Aruba. Komen daar nog duizenden jaren bij? Het gevaar dat dori’s op het eiland lopen is onder andere de aantasting van hun natuurlijke habitat. Op het Caribische eiland wordt namelijk steeds meer gebouwd; planten- en diersoorten kunnen hierdoor ernstig in de verdrukking komen!

Meer informatie over de amfibieën van Aruba

Bekijk het overzicht van de leukste columns over Aruba